By Eric｜FDI News
Thỏa thuận mua điện mặt trời theo mô hình PPA giữa Hokuriku Electric Power, Marubeni và Kaga Toshiba Electronics không chỉ giảm phát thải CO₂ cho “thung lũng bán dẫn” Hokuriku mà còn gửi tín hiệu mạnh mẽ tới các chuỗi cung ứng đang chịu áp lực xanh hóa tại Việt Nam và Đông Nam Á.
Trong buổi sớm trời hè nắng gắt, dãy pin mặt trời trên mái nhà máy Kaga Toshiba Electronics ở tỉnh Ishikawa lấp lánh như mặt biển. Cùng lúc, hệ thống SCADA của Hokuriku Electric Power nhấp nháy dòng thông số đầu tiên: 52 MWh điện sạch được bơm thẳng vào dây chuyền khắc chip. “Đây là khoảnh khắc chúng tôi chờ đợi suốt ba năm,” kỹ sư trưởng Ishida Kenichi nở nụ cười nhẹ nhõm sau màn hình giám sát.
Vì sao thỏa thuận PPA này đáng chú ý?
Trong bối cảnh Nhật Bản đặt mục tiêu nâng tỉ trọng Hokuriku Electric Power khu vực lên 46 % năng lượng tái tạo vào 2030, thỏa thuận “corporate PPA” trị giá chưa công bố giữa Hokuriku Electric Power, liên doanh bán lẻ năng lượng Marubeni New Power và Kaga Toshiba Electronics kéo dài 20 năm trở thành ca điển hình:
- Công suất 25 MWp, phát 32 GWh/năm – tương đương nhu cầu điện của 10 000 hộ gia đình.
- Giảm 14 000 tấn CO₂, tương đương 38 % phát thải phạm vi 2 (Scope 2) của nhà máy.
- Giá điện cố định “dưới 12 ¥/kWh,” theo nguồn tin nội bộ – cạnh tranh với giá lưới công nghiệp hiện 15–17 ¥/kWh.
Ông Sakamoto Takashi, Giám đốc chiến lược carbon của Toshiba Devices & Storage, khẳng định:
“Áp lực Net Zero từ khách hàng chip châu Âu cực lớn; nếu không chuyển sang điện tái tạo ngay, đơn hàng có thể dịch chuyển sang Đài Loan hoặc Việt Nam.”
Lịch sử & bối cảnh: Từ ‘Sừng hươu’ Hokuriku đến chiến lược xanh quốc gia
Vùng Hokuriku – vốn được ví như “Sừng hươu” của Honshu – hội tụ nhiều nhà máy bán dẫn quy mô trung bình từ những năm 1990. Tuy nhiên, hẻm núi, tuyết dày và lưới điện phụ thuộc thủy điện nhỏ khiến việc tích hợp nguồn mới gặp khó.
Năm 2021, Bộ Kinh tế, Thương mại và Công nghiệp Nhật Bản (METI) sửa đổi Luật Năng lượng, khuyến khích PPA ngoài trang trại (off-site PPA) kèm chứng nhận J-Credit. Marubeni, sớm rời mảng than đá, nắm bắt cơ hội làm “nhà môi giới năng lượng sạch” cho khu vực.
Theo báo cáo của Cơ quan Năng lượng Quốc tế (IEA), Nhật Bản xếp thứ 3 thế giới về công suất mặt trời lắp đặt (92 GWp cuối 2024), nhưng mặt bằng giá bán lẻ tái tạo vẫn cao do chi phí lưới. Doanh nghiệp buộc phải “tự cứu mình” bằng PPA trực tiếp.
Tiếng nói tại hiện trường
- Ông Kataoka Hiroyuki, Trưởng phòng Vận hành, Hokuriku Electric Power:
“Thách thức lớn nhất không phải dựng tấm pin, mà là điều độ điện ổn định cho dây chuyền photolithography, nơi dao động điện áp vài phần trăm cũng gây hỏng wafer.”
Bà Nguyễn Thảo Linh, chuyên gia phân tích năng lượng tại Viện Nghiên cứu Tái tạo Việt Nam (Hà Nội), bình luận qua Zoom:
“Nhật Bản đi trước Việt Nam khoảng mười năm về cơ chế PPA doanh nghiệp. Nếu chúng ta sớm hợp thức hóa PPA trực tiếp, các nhà máy Foxconn, Samsung ở Bắc Giang hay Bắc Ninh sẽ giảm phụ thuộc chứng chỉ I-REC nhập khẩu đắt đỏ.”
Những con số sau các tấm pin
| Chỉ báo | Trước PPA | Sau PPA năm 1 | Nguồn |
|---|---|---|---|
| Tỉ lệ tái tạo trong nhà máy | 12 % | 50 % | Toshiba ESG Report 2024 |
| Giá điện bình quân (¥/kWh) | 16.4 | 12.3 | Hokuriku Điện lực |
| Phát thải CO₂ Scope 2 (tấn) | 37 000 | 23 000 | J-Credit Registry |
Trong khi đó, Báo cáo “2024 Clean Manufacturing” của Nikkei Asia cho thấy hơn 60 % đơn hàng chip tiêu dùng tại Mỹ yêu cầu nhà cung ứng đạt ít nhất 50 % điện sạch trước 2027. Kaga Toshiba đã “tick” yêu cầu này ngay năm đầu.
Ý nghĩa đối với chuỗi cung ứng Việt Nam
Việt Nam là trung tâm chế tạo bo mạch in và lắp ráp chip (OSAT) lớn nhất Đông Nam Á, nhưng theo Bộ Công Thương, tỉ trọng điện tái tạo trong ngành mới 17 %. Doanh nghiệp phải mua chứng chỉ I-REC từ Thái Lan hoặc Singapore (4–6 USD/MWh).
Chuyên gia kinh tế năng lượng Đoàn Đức Minh (Đại học RMIT Việt Nam) nhận định:
“PPA liên kết Hokuriku–Marubeni–Toshiba sẽ tạo áp lực cạnh tranh: khách mua hàng toàn cầu có thêm bằng chứng rằng sản xuất điện sạch tại chỗ hoàn toàn khả thi, giá lại giảm. Nó buộc Việt Nam đẩy nhanh Nghị định PPA trực tiếp, nếu không sẽ lỡ sóng dịch chuyển đầu tư bán dẫn.”
Ngoài ra, dự án khẳng định xu hướng doanh nghiệp đầu tư hệ thống lưu trữ ảo (battery-as-a-service) kết hợp AI điều độ. Marubeni đang thử nghiệm “điện toán đám mây cho pin” tại tỉnh Toyama, mô hình mà Tập đoàn T&T (Việt Nam) cũng vừa ký MOU.
Những câu hỏi còn bỏ ngỏ
- Cạnh tranh đất đai: Hokuriku có ít đồng bằng; việc mở rộng 200 ha pin mặt trời sẽ va chạm ngành nông nghiệp lúa koshihikari?
- An ninh chuỗi cung ứng polysilicon: Nguồn tấm pin Trung Quốc đối mặt thuế CBAM của EU, liệu chi phí PPA còn giữ dưới 12 ¥/kWh?
- Điều hòa phụ tải mùa đông: Khi tuyết phủ tấm pin, Toshiba có phải bật lại tua-bin khí?
- Việt Nam bao giờ hoàn thiện khung pháp lý “green tariff” để PPA không bị tính phí truyền tải kép?
Theo kế hoạch, Hokuriku Electric Power sẽ nhân đôi công suất tái tạo lên 1 GW vào 2030, riêng Marubeni đặt mục tiêu ký 5 TWh PPA doanh nghiệp tại châu Á–Thái Bình Dương. Toshiba Electronics cam kết 100 % RE100 vào 2032, trước mục tiêu tập đoàn bốn năm.
Nếu Việt Nam kịp ban hành cơ chế đấu giá PPA thí điểm trong năm nay, làn sóng nhà cung ứng bán dẫn – từ Amkor tới Ace Antenna – sẽ theo bước Toshiba ký hợp đồng dài hạn. Ngược lại, dòng vốn có thể chuyển sang Malaysia, nơi hợp đồng PPA đã “đóng điện” hơn 1 GW chỉ sau hai năm.
Tại Kaga, kỹ sư Ishida ngẩng nhìn bầu trời: “Chúng tôi sản xuất vi mạch nhưng cũng là nông dân mặt trời. Khách hàng muốn chip xanh, và chúng tôi cho họ thấy điều đó là có thật.” Ở Đông Nam Á, những “nông dân mặt trời” tương tự đang chờ tín hiệu chính sách để gieo mầm.
